Gelişen sanayileşme ile birlikte üretime katılan her bir faktörün verimliliğinin arttırılması için çalışmalar yürütülür. Bu kapsamda en önemli üretim faktörü sayılan insan gücü de ayrıca incelenmektedir. Çalışma ortamının insani koşullarda düzenlenmesi amacıyla ergonomi adi verilen bir bilim dalı oluşmuştur. Üretimin yoğunlaştığı, verimliliğin önem kazandığı endüstri çağında insanın makine ile çalışma süreci yoğunlaşmıştır. Bu sebeple insana uyumlu makinelerin geliştirilmesi, çalışma ortamının insani koşullarda olması oldukça kritik bir önem kazanmıştır. Ergonomi çalışma hayatının her aşamasında kullanılan makinelerin, ekipmanın ve bulunulan çevrenin insanın fiziksel ve ruhsal yapısına uyumlu bir şekilde düzenlenmesini esas alır. Ergonominin diğer bir adı iş bilimi veya insan mühendisliği olarak belirtilir. Fizyoloji, anatomi, biyoloji, psikoloji gibi pek çok bilim dalıyla eşgüdümlü olarak çalışır. Bu şekilde en ideal çalışma koşullarının yaratılmasını sağlar.

Ergonomi Nedir?

Ergonomi kelimesinin kökeni Yunancadan gelir; Yunancada ergon iş, çalışma anlamındadır. Nomos ise yasa anlamına gelmektedir. Bu iki sözcüğün birleştirilmesiyle de ergonomi kelimesi elde edilmiştir. Ergonomi insanların makine ve çevreyle olan iliksisinin doğal ve teknik yönlerden, insan psikolojisi ile fiziki özellikler göz önünde bulundurularak incelenmesi anlamına gelir. Bu bakımdan ergonomi tıp, mimarlık, sosyoloji, mühendislik, psikoloji ve fizyoloji gibi pek çok bilim dalından yararlanır. Tüm bu bilim dallarının katkısıyla bütünlüğü bozmayacak şekilde incelenerek insan için uygun olan çalışma koşullarının yaratılmasına katkı sağlar.

Çalışma hayatında insanın fiziken ve ruhen uygun koşullarda bulunması iş verimliliğin artması için oldukça önemlidir. Endüstrileşmeyle birlikte makineler kadar insan da önemli bir üretim faktörüdür. Ergonominin esas hedefi en önemli işgücü sayılan insanin rahat, sağlıklı ve sıkıntı çekmeyecek bir şekilde üretim yaparak ekonomik faaliyetlere katılmasını sağlamaktır. Bu kapsamda ideal çalışma düzenine sahip olmak, ideal koşullar altından ekipman kullanmak, ofis ve fabrika düzeninin insan tabiatına uyumlu olarak tesis edilmesi yönünde çalışmalar yürütülür. Ergonomi sayesinde ideal bir çalışma ortamı yaratılabilir. Bu sayede de verimlilik ve üretim gücü artış gösterir.

İnsanin daha verimli bir şekilde çalışabilmesi için ergonomik prensipler dahilinde sağlanması gereken koşullar ise şu şekilde sıralanabilir:

• İş yerinin güvenli ve sağlığa zararlı olmayacak koşullarla düzenlenmesi gerekir.
• Yapılan iş kişinin beden gücüyle ve kişisel özellikleriyle uyumlu olmalıdır. Kişinin kapasitesinin ve gücünün üzerinde bir vazifeyi başarıyla yürütmesi beklenemez.
• Çalışma ortamında yer alan ekipmanlar, alet, araç, eşya ve makineler insan kullanımına uygun bir tasarıma sahip olmalıdır.
• Sosyal açıdan olumlu bir iş ortamı yaratılmalıdır.

Söz konusu olumlu çalışma koşullarının sağlanabilmesi için ergonomi insanin çeşitli özelliklerini inceleme altına alır. İnsanın biyolojik ve fiziki özellikleri, ruh hali, psikolojik özellikleri, günlük enerji ihtiyacı, beslenme düzeni ve fiziksel kapasitesi tek tek incelenir. Bunlara ek olarak çalışma ortamı da ergonomi tarafından ayrıca incelenir. Bu kapsamda çalışma ortamındaki renk ve ışıklandırma dengesi, makine ve diğer teçhizatların düzeni incelenerek uygun çalışma ve dinlenme süreleri verimliliğe en çok katkı sağlayacak şekilde belirlenir.

Tüm bu unsurlar göz önünde bulundurulduğunda ergonomi için işverenin sunduğu şartlar ile çalışanın talep ettiği koşulların ortak noktada buluşturulmasına yarayan bir bilim dalı olduğu sonucuna varılır. Pratikte ergonomi insan, makine ve iş ortamını birbiriyle uyumlu hale getirilmesi için sonuçlar üretir. Esas olan çalışma ortamında insanın iş güvenliği, ruhen ve bedenen sağlığını koruması temel amaçtır. 

Ülkemizde ise ergonomi üzerine ilk çalışmalar ekonomik verimliliğin arttırılması amacıyla yapılmıştır. Daha fazla kar elde edilmesi için isçilerin makinelerin hızına ayak uydurması için verimliliği arttırılacak yöntemler üzerine araştırmalar yapılmıştır. Ancak bu durum çalışanların daha fazla is kazası yapmasına neden olmuştur. Bu yüzden hem verimliliğin arttırılması hem çalışma ortamında iş güvenliğinin sağlanması ayni oranda hedeflenmelidir.

İşyerlerindeki Ergonomi Uygulamalarının Amaçları Nelerdir?

Bir iş yerinin rekabet koşullarını koruyabilmesi için hem üretim hızı arttırılmalı hem de teknolojik gelişmeler yakından takip edilmelidir. Günümüzdeki çalışma koşulları ise şu şekildedir:

• Çalışanlar aynı görevi gün içerisinde defalarda tekrar etmektedir.
• Çalışanlar ağır yük kaldırma, itme, çekme gibi hareketleri mesai boyunca defalarca yapmaktadır.
• Mesai saatleri bazı günlerde 8 saati aşmaktadır.
• Çalışma koşulları yüksek hızlı olmayı gerektirmektedir.

Söz konusu elverişsiz koşullar nedeniyle pek çok çalışan yaralanmakta, fiziken ve psikolojik olarak elverişsiz koşullar altında çalışmaktadır. Çoğu iş yerinde üretim sürecinde kullanılan ekipmanlar ergonomik açıdan elverişsizdir.

İşyerinde ergonomik prensipler dahilinde düzenlemeler yapıldığında kaydedilecek olan iyileşmeler ise şu şekilde sıralanabilir:

• İş gücü kaybı önlenir.
• Çalışma ortamı güvenli bir hale gelir.
• Çalışanlar bedenen ve zihnen daha az yorulacağından daha istekli bir şekilde çalışırlar.
• İş kazaları engellenir.
• Verimlilik ve üretim kalitesi artar.
• Çalışanlar daha az fiziki güç sarf eder, daha çok makine ve otomasyona dayalı çalışma düzeni oluşturur.

İşyerlerindeki Ergonomik Rahatsızlıklar Nelerdir?

İşyerlerinde çoğunlukla kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları görülür. Söz konusu rahatsızlıklar ani travmalar seklinde görülmez. Kas, tendon, bağ ve eklemlerde, yumuşak dokularda zaman içerisinde küçük zedelenmeler halinde ortaya çıkar. Sinir sisteminde de hasar görülebilir. Söz konusu rahatsızlıklar hem bedenen çalışan endüstri isçilerinde hem de masa başında çalışan beyaz yakalı çalışanlarda, ev isleri yapanlarda görülmektedir. Çalışanların fiziksel kapasitelerinin yaptıkları isle ters orantılı olmasına bağlı olarak ortaya çıkan rahatsızlıklar su şekilde sıralanabilir:

• Kaslara aşırı yüklenmeye bağlı görülen zedelenmeler
• Bedenen aşırı güç sarf edilmesine bağlı oluşan sendromlar
• Travmalar